شرح و تفسیر آثار صدقه:
امام علیه السلام در این حکمت (حکمت هفتم) به دو موضوع که در زندگى مادى و معنوى او تأثیر فراوان دارد اشاره کرده است. نخست میفرماید: «صدقه (کمک به نیازمندان) داروى شفابخشى است»؛
(الصَّدَقَهُ دَوَاءٌ مُنْجِحٌ)
در قرآن مجید و در روایات اسلامى اهمیت و تأثیر انفاق در راه خدا و صدقه بر نیازمندان به طور گسترده وارد شده است و یکى از مهمترین و مؤثرترین حسنات شمرده شده است.
تعبیر به «دواء» (دارو) و «منجح» (مؤثر و شفابخش) به طور مطلق نشان میدهد که این کار هم درمان کننده بیماریهاى فردى و هم بیماریهاى اجتماعى است.
صدقه به هرگونه بخشش گفته نمیشود، بلکه بخشش هایى است که قصد قربت در آن باشد؛ خواه واجب باشند مانند زکات یا مستحب مانند انفاق فى سبیل الله و خواه جنبه شخصى داشته باشد مانند کمک به یتیم یا محروم یا بیمارى یا جنبه عام داشته باشد مانند بناى بیمارستان و دارالایتام که از آن تعبیر به صدقات جاریه نیز میشود.
اما چگونه این صدقات داروى شفابخشى است، بخشى از آن جنبه حسى دارد که با چشم خود میبینیم؛ بیماران محروم از این طریق درمان میشوند، ایتام سرپرستى میگردند و بر آلام مستمندان مرهم نهاده میشود و بخشى از آن جنبه معنوى دارد همانگونه که در حدیث معروف نبوى صلى الله علیه و آله آمده است:
«دَاوُوا مَرْضَاکُمْ بِالصَّدَقَهِ وَرُدُّوا أَبْوَابَ الْبَلَاءِ بِالدُّعَاءِ؛
بیماران خود را با صدقه درمان کنید و درهاى بلا را با دعا ببندید».[۲]
تجربه نیز نشان داده است که پرداختن صدقه براى درمان بیماران بسیار مؤثر است.
شخصى خدمت امام موسی کاظم (ع) آمد و عرض کرد: فرزندان و همسر من ده نفرند که همه بیمارند. فرمود:
«داوِهِمْ بِالصَّدَقَهِ فَلَیْسَ شَیْءٌ أَسْرَعَ إِجَابَهً مِنَ الصَّدَقَهِ وَلَا أَجْدَى مَنْفَعَهً عَلَى الْمَرِیضِ مِنَ الصَّدَقَه؛
آنها را با صدقه درمان کن، زیرا چیزى سریع الاجابه تر و چیزى مفیدتر براى درمان بیماران از صدقه نیست».[۳]
سپس در دومین نکته میفرماید: «اعمال بندگان در این جهانِ زودگذر در برابر چشمان آنها در آن جهان (پایدار) است»؛
(وَأَعْمَالُ الْعِبَادِ فِی عَاجِلِهِمْ، نُصْبُ أَعْیُنِهِمْ فِی آجَالِهِمْ)
همانگونه که بعضى از شارحان نهجالبلاغه تصریح کرده اند، این کلام امام اشاره روشنى به تجسم اعمال در قیامت دارد.
منظور از تجسم اعمال این است که اعمال نیک و بد هر یک در روز قیامت به صورت مناسب حسى درمی آید. مثلا نماز در قیافه یک انسان زیبا و صالح و ظلم و ستم به صورت دودى سیاه و خفقان آور مجسم میشود و انسانها در کنار اعمال مجسم خود خواهند بود و بخشى از پاداش و کیفر آنها از این طریق صورت میگیرد.
در قرآن مجید نیز آیات فراوانى وجود دارد که ظاهر آن تجسم اعمال است مانند آنچه در آخر سوره «زلزال» آمده است: « «فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّهٍ خَیْراً یَرَهُ* وَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ»؛ هرکس به اندازه سنگینى ذرهاى کار نیک کند آن را میبیند و هرکس به قدر ذره اى کار بد کند نیز آن را خواهد دید».[۴]
[۱] . سند این حکمت در ذیل حکمت دوم گذشت.
[۲] . مستدرک الوسائل، ج ۷، ص ۷، ح ۱٫
[۳] . وسائل الشیعه، ج ۲ ص ۶۴۸، ح ۴٫
[۴] . زلزال، آیه ۷ و ۸٫